Son unha especie de mecanos formados por agrupacións de átomos, estruturas ata miles de veces máis pequenas que o diámetro dun cabelo, totalmente invisibles para o ollo humano. Pero móvense, cobran vida propia impulsadas pola luz ou a enerxía química.
Son as máquinas moleculares, o enxeño máis diminuto creado polo home e que abren un campo de infinitas posibilidades que aínda hoxe en día se descoñecen, pero que alentan un futuro no que a ficción estará máis preto da realidade: nanorrobots que se somerxen polo corpo humano para transportar fármacos de forma selectiva, novos materiais que cambian de propiedades, sistemas capaces de almacenar enerxía, chips informáticos de tamaño inapreciable pero cunha rapidez moitísimo maior e cun custo enerxético ínfimo…
Só a imaxinación pode poñer fin ao seu potencial. Os seus inventores, o francés Jean-Pierre Sauvage, o escocés James Frase Stoddart e o holandés Ben Feringa, estes dous últimos cunha vinculación importante coas universidades de Santiago e A Coruña, acaban de ser recoñecidos polo premio Nobel de Química. Non é habitual que o xurado distinga unha tecnoloxía cuxas aplicacións aínda están por ver, polo que o que realmente se premia é a vía que as fará posibles.
“Xa vimos boas demostracións destas máquinas moleculares e, aínda que aínda non teñen un aplicación práctica, demostra ter un gran potencial”, explica Jan-Erling Bäckwall, un dos membros do Comité Nobel. “O motor molecular está hoxe na mesma fase que o motor eléctrico nos anos 1830, cando os científicos exhibían manivelas e rodas sen saber que iso conduciría aos trens eléctricos, ás lavadoras, aos ventiladores e aos batedores”, destaca o xurado.
No debate entrou o propio Ben Feringa, colaborador habitual da Universidade de Santiago. “Teño a impresión -dixo- de ser un pouco como os irmáns Wright, que voaron por primeira vez hai 100 anos e a xente preguntábase: ¿para que necesitamos máquinas voantes? E agora temos o Boeing 747 e o Airbus”.
Hai máis de 30 anos
O primeiro paso cara a unha máquina molecular deuno Sauvage en 1983, cando concatenou dous aneis moleculares. En 1991, Stoddart logrou combinacións máis complexas e sobre as que se tiña máis control. E en 1999 Feringa construíu o primeiro motor molecular. Hoxe traballa en nanocoches.
“Non esperaba que o fosen dar tan pronto, porque a tecnoloxía aínda está moi verde, pero se se desenvolve poderemos facer cousas que agora non somos capaces nin de imaxinar”, confesa José Luis Mascareñas, director do Centro Singular de Investigación en Química Biolóxica e Materiais Moleculares (Ciqus) da Universidade de Santiago (USC) e amigo persoal de Ben Feringa. “O premio -engade- recoñece a creatividade posta ao máximo nivel. É o poder que ten a química para construír de cero, do que non existe, a partir de moléculas comerciais e manipulables”.
Feringa non só é o seu amigo, senón que tamén é un colaborador habitual da USC e foi o mestre na súa etapa posdoutoral dos investigadores do Ciqus Diego Peña, Martín Fañanás e Fernando López. Feringa estivo en Santiago hai dúas semanas, aloxado no hotel Araguaney coa súa esposa. “Díxenlles: Déanlle un bo cuarto a este home, que igual gaña o Nobel”, explica Mascareñas, que estaba seguro de que acabaría sendo distinguido, aínda que non esperaba que tan pronto.
O nobel holandés non é o único que mantén vínculos con grupos galegos. Tamén os ten o escocés James Frase Stoddart, en cuxo grupo traballou Eva López Vidal, da Universidade da Coruña. Froito desta relación xurdiu unha colaboración co grupo de Química supramolecular, que coordina Carlos Peinador, e que frutificará nunha próxima publicación científica. “Está relacionada -di Peinador- cunha nova estrutura dos catenanos, aneis moleculares entrelazados que son un tipo de máquinas moleculares”.
(Fonte: La Voz de Galicia)